ابوالقاسم فنایی
کتاب فلسفه اخلاق در قرن بیستم ( Ethics since 1900 ) نوشته خانم مری وارنوک ( Mary Warnock ) ، کتابی است در باب تاریخ فلسفه اخلاق که سیر تحولات این علم را در شش دهه اول قرن بیستم تعقیب می کند . این کتاب ، به عنوان پایان نامه کارشناسی ارشد ، همراه با توضیحاتی توسط نگارنده به فارسی برگردانده شده و به زودی منتشر خواهد گردید .
فلسفه اخلاق علمی نوپا و جوان است و از تاریخ تولد رسمی آن بیش از یک قرن نمی گذرد ؛ یعنی فرزند همین قرن است . این کتاب با کتاب مبانی اخلاق جی . ای . مور پا به عرصه وجود نهاد . مور که از فیلسوفان تحلیلی است ، اهمیت تحلیل های مفهومی را در حل و فصل مسائل اخلاقی دریافت و خود با بررسی مفهوم "خوبی" به عنوان مفهوم کلیدی اخلاق نشان داد که استدلال های فیلسوفان پیشین در قلمرو اخلاق مبتنی بر مغالطه ای است که وی آن را مغالطه طبیعت گرایان می نامید . مغالطه طبیعت گرایان یعنی تعریف مفاهیم اخلاقی یا تعریف مفاهیم اخلاقی به مفاهیم طبیعی و فراطبیعی . مور مدعی شد که "خوبی " مفهومی بسیط و تحلیل ناپذیر و تعریف نا پذیر است و بنابراین ، تعریف آن و استدلالی که بر این تعریف بنیان نهاده شده هردو مغالطه اند . مور ، با نفی رویکرد استدلالی در اثبات خوب بودن اشیاء و افعال ، بر این باور است که درک خوبی صرفا از رهگذر شهود عقلانی امکان پذیر است . اهمیت کار مور و تاثیر شگرف آن بر فیلسوفان بعدی به حدی است که فصل اول این کتاب به آراء و نظریات او اختصاص یافته است . ما در یادداشتهای ترجمه تلاش کرده ایم که اولا دیدگاههای مور را در قالب اصطلاحات فلسفه اسلامی تبیین ، و سپس از وی در برابر نقدهای دیگران دفاع کنیم و سرانجام از منظر فلسف? اسلامی به نقد دیدگاههای او پرداخته ایم .
فصل دوم کتاب به بررسی شهودگرایی اختصاص دارد . شهود گرایی در قلمرو اخلاق ، مشابه ایمان گرایی در قلمرو دین است . شهودگرایی اخلاقی نوعی دیدگاه معرفت شناختی است که بر اساس آن درک وظیفه اخلاقی به کمک استدلال ممکن نیست و سیر و سلوک فکری در اخلاق صرفا به مدد شهود عقلانی مقدور است . شهودگرایانی که آراءشان در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته عبارتند از : پریکاد و راس . این دو فیلسوف تا آنجا پیش می روند که ارتباط الزام و باید و نباید اخلاقی را با خوبی و بدی و نتایج افعال قطع می کنند و مدعی اند که شناخت الزام و وظیفه اخلاقی همواره فراتر از شناخت سایر اوصاف و ویژگیهای یک فعل است . در یادداشتهای ترجمه مربوط به این فصل ، جوانب و زوایای گوناگون شهودگرایی مورد بحث و بررسی قرار گرفته و از شهود گرایی در خصوص شناخت اصول زیربنایی و اولیه اخلاق دفاع شده است و از آنجا که شهود عقلانی مقوله ای است که در فرهنگ اسلامی ناشناخته است و در عین حال عملا بسیار مورد استناد قرار می گیرد سرشت شهود عقلانی و کارکرد و ویژگیهای آن در حد امکان در یادداشتهای این فصل و فصل پیشین بازنموده شده است .
در فصل سوم کتاب ، سومین جریان مهم در فلسفه اخلاق این قرن ، یعنی احساس گرایی ، مورد نقد و بررسی قرار می گیرد . احساس گرایی بیشتر به جنبه زبان شناسانه اخلاق توجه دارد و در بررسی مسائل فلسفه اخلاق ، رهیافتی تحلیل زبانی در پیش می گیرد . احساس گرایان با برجسته کردن معنا و کارکرد احساسی زبان اخلاق ، مبنایی برای قطع ارتباط منطقی علم و اخلاق فراهم آوردند و روایت جدیدی از ضد طبیعت گرایی عرضه کردند . در یادداشتهای ترجمه این فصل ، زوایای گونه گون احساس گرایی شرح و بسط یافته و بر ارتباط احساسات اخلاقی با واقعیات ، و ارتباط کارکرد احساسی زبان اخلاق با کارکرد توصیفی و اخباری آن تاکید شده است .
فصل چهارم به دیدگاه هایی اختصاص یافته که پس از احساس گرایی پدید آمدند . این دیدگاهها روح احساس گرایی و رویکرد تحلیلی آن به زبان اخلاق را پذیرا بودند ، اما در تشخیص کارکرد متمایز و معنای ویژه زبان اخلاق با احساس گرایان از در مخالفت درآمدند . این فیلسوفان به جای معنا و کارکرد احساسی به عنوان وجه مشخص? زبان اخلاق ، معنا و کارکردهای دیگری را در این زبان می جستند و موشکافیهای آنان به فهم سرشت زبان اخلاق سود بسیار رساند . یادداشتهای این فصل نیز پا به پای متن پیش می رود و با ارائه چکیده ای از آراء و نظریات این فیلسوفان به نقد و بررسی آنها می پردازد .
فصل پنجم کتاب به تحلیل آراء فیلسوفان اخلاق در باب اختیار و راه حل های ارائه شده از سوی آنان در مسال? علیت و اختیار اختصاص یافته است . یادداشتهای این فصل نیز به گزارشی از بحث جبر و اختیار در فرهنگ اسلامی ، و استدلال به سود اختیار می پردازد و طی آن از شهود عقلانی و تبیین عرفانی از اختیار دفاع می شود .
فلسفه اخلاق اگزیستانسیالیستی ، موضوع فصل ششم کتاب حاضر است . در این فصل آراء سارتر گزارش می شود و نویسنده ، که خود از متخصصان اگزیستانسیالیست شناس است ، به تفصیل ، مبادی مابعدالطبیعی اخلاق اگزیستانسیالیستی را بررسی می کند .
و سرانجام نویسنده در فصل پایانی کتاب جمع بندی نسبتا جامعی از سیر فلسفه اخلاق در این قرن ارائه می دهد و در تکمله پایانی کتاب به توصیفی کتاب شناسانه از آثاری می پردازد که در خلال چاپ اول تا سوم کتاب در زمینه های مربوط به فلسفه اخلاق منتشر گردیده است .
