10- صانعی دره بیدی، منوچهر (ترجمه و تالیف). فلسفه اخلاق در تفکرغرب، تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1368، 253ص، وزیری.

اثر مزبور شامل دو بخش است: تاریخ اخلاق و شرح حوزه های اخلاق جدید. بخش اول ترجمه مقاله تاریخ اخلاق در دایرة المعارف فلسفه، ویراسته پل ادواردز است. این مقاله به قلم رازیل آبلسون و کای نیلسون می باشد. بخش دوم ترجمه شش مقاله از شش کتاب است که نامهای آنها آمده است.

 11- فیروز، شیر زمان. فلسفه اخلاقی ناصرخسرو و ریشه های آن، مقدمه رضاشعبانی، اسلام آباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، 1371، ی+ 360 ص، وزیری.

دربردارنده سه بخش است: تاریخچه فلسفه اخلاق اسلامی، فلسفه اخلاقی ناصرخسرو: حکمت نظری، فلسفه اخلاقی ناصرخسرو:حکمت عملی. در بخش اول، علی رغم عنوان آن، اجمالی از تاریخ علم اخلاق اسلامی آمده است و نه فلسفه اخلاق. در بخش دوم، دیدگاه ناصرخسرو درباره نفس، قوه های نفس، شناخت نفس، علم، عمل، طاعت و امثال آن بررسی شده است. بخش سوم عهده دار گزارش دیدگاههای ناصرخسرو درباره فضایل و رذایل اخلاقی (زهد، توبه،خوی نیک، میانه روی، کبر، حسد و مردم آزاری) است. بخش دوم مستند به آثار منثور ناصرخسرو و بخش سوم مستند به اشعار اوست.

12- کانت، ایمانوئل. بنیاد مابعدالطبیعه اخلاق [گفتاری در حکمت کردار].ترجمه حمید عنایت و علی قیصری، تهران، انتشارات خوارزمی،1369، نه + 166ص، رقعی.

کتابی است مختصر و مهم که در سال 1785 م. تالیف شده و برهمه افرادی که در باب فلسفه اخلاق تحقیق کرده اند، تاثیری بس شگرف گذاشته است. موضوع این کتاب تحقیق درباره اصل غایی اخلاق است و روش کانت در این کتاب چنان است که در پیشگفتارگفته است: «در این اثر، من روشی را برگزیده ام که به گمان خودم، مناسبترین روش [در چنین پژوهشی] است و[آن اینکه] به شیوه تحلیلی از معرفت عام، به تعیین اصل غایی آن رسیده ام و سپس به شیوه ترکیبی، از بررسی این اصل و ریشه های آن دوباره به معرفت عامی که مصداق آن اصل بوده بازگشته ام.» (ص 10 - 11)

 مطالب کتاب در پیشگفتار و سه بخش گنجانیده شده است. دربخش اول، به «گذار از معرفت عقلی معمولی اخلاق به [معرفت]فلسفی [اخلاق]» پرداخته است. بخش دوم درباره «گذار از فلسفه مردم پسنداخلاق به مابعدالطبیعه اخلاق »است وبخش سوم عهده داربحث از «گام بازپسین از مابعدالطبیعه اخلاق به نقد عقل ناب عملی » می باشد.

13- گرگوار، فرانسوا. مشارب عمده اخلاقی، ترجمه سید ابوالقاسم پورحسینی،تهران،انتشارات دانشگاه تهران، 1360، د+102ص، وزیری.

مطالب کتاب در نه فصل گنجانیده شده است. در فصل اول، از«معنی و فایده مطالعه تاریخی مشارب اخلاقی » بحث شده و در فصل دوم، به «انواع مشارب اخلاقی »(اخلاق متعالی، اخلاق مبتنی براصالت طبیعت، اخلاق مبتنی بر اصالت فعل) پرداخته شده است.فصل سوم درباره «اخلاق غیر مذهبی متعالی » است و اخلاق از نظرافلاطون، ارسطو، مونتنی، پاسکال، دکارت و دیگران بررسی شده است. در فصل چهارم و پنجم، «اخلاق دینی » و «اخلاقهای دینی »مورد بحث قرار گرفته است. فصل ششم تا هشتم درباره «اخلاق مبتنی بر اصول طبیعت گرایی » و «اخلاق مبتنی بر اصل فعالیت » و«اخلاق مبتنی براصالت فعل »است.درآخرین فصل،نتیجه گیری شده است.

14- مدرسی، سید محمدرضا. فلسفه اخلاق: پژوهش در بنیانهای زبانی، فطری،تجربی، نظری و دینی اخلاق، ویراسته غلامعلی تفنگدار، تهران، سروش،1371، 347 ص، وزیری.

کتاب حاضر صورت بسطیافته و کامل شده کتاب دیگری از همین نویسنده با عنوان فلسفه ارزشها (چاپ دوم، قم. انتشارات هجرت،1404 ق.، 94 ص، رقعی) است.این کتاب، به گفته نویسنده، «بررسی وپژوهشی جامع، از مسائل و مشکلات مطرح شده در فلسفه اخلاق درعصر حاضر،است که از سرچشمه وحی و سخنان معصومان علیهم السلام مددجسته و عمدتا از دیدگاه فلسفه و کلام اسلام و علم اصول مورد تحقیق قرار گرفته است. این پژوهش دیدگاهها و مکاتب فیلسوفان و عالمان غربی رانیزمورد ملاحظه قرارداده و مطالبی را از آنان ارائه کرده و یامورد نقد قرارداده است.» (ص 8)

عنوانهای اصلی کتاب چنین است: حکمت نظری و حکمت عملی،مفاهیم در قضایای ارزشی، لزوم تبیین و تفکیک مفاهیم واژه ها،پژوهش در مفاهیم حسن وقبح و دیگرواژه های اخلاقی،کیفیت وجودی ارزشها،اخلاق تجربی، اخلاق نظری، همسویی اخلاق تجربی و اخلاق نظری، اخلاق ارسطو و نظریه توسط، بررسی پایه های اخلاق در فلسفه کانت،اخلاق اصالت نفع، نیت و هدف، حسن و قبح عقلی، عقل نظری و عقل عملی، هست ها و بایدها، ارزشهای اخلاق و دین و حقوق.

15- مصباح، محمدتقی. فلسفه اخلاق، چاپ چهارم، تهران، انتشارات اطلاعات، 1373، 204 ص، وزیری، عنوان روی جلد:(دروس فلسفه اخلاق).

ازمهمترین کتابهایی می باشد که درباره فلسفه اخلاق با نگرشی اسلامی به فارسی تالیف شده است. این کتاب شامل سلسله درسهای نویسنده در «مؤسسه در راه حق » است که درسال 1361-1362 تدریس و در آن، یک دوره مختصر فلسفه اخلاق تبیین شده است.

در بخش اول تا چهارم کتاب، از «فلسفه اخلاق »، «ویژگی مفاهیم اخلاقی »، «حسن وقبح عقلی » و «مفاهیم ارزشی » سخن گفته شده است.بخش پنجم تا دهم کتاب درباره «مکتبهای اخلاقی » است و در آن به مکتب لذت گرایی شخصی، اپیکوریسم، عاطفه گرایی، نظریه نیچه،نظریه کانت و مانند آن پرداخته شده است. در بخش یازدهم، «نظریه مختار» نویسنده آمده و در بخش دوازدهم تا چهاردهم، به «تبیین نظریه مختار» آمده است. در بخش پانزدهم تا هیجدهم کتاب، به «جمع بندی نتایج »، «مسؤولیت »، «آیا اخلاق مطلق است یا نسبی؟» و «رابطه اخلاق با دین » پرداخته شده است.

16- مطهری، مرتضی. آشنایی با علوم اسلامی، ج 2: کلام - عرفان - حکمت عملی، چاپ ششم، تهران، انتشارات صدرا، 1368، 240 ص، رقعی.

کتاب مزبور حاصل درسهای استاد مطهری برای دانشجویان سال اول و دوم دانشکده الهیات و معارف اسلامی است. این کتاب شامل سه بخش است: کلام، عرفان و حکمت عملی. تنها بخش سوم آن (ص 175 - 228)، که مشتمل بر هشت درس است، در حوزه این کتاب شناسی می باشد.

در این بخش، نخست به تعریف حکمت عملی پرداخته و گفته شده که از میان اقسام آن تنها به اخلاق می پردازیم. سپس تعریف علم اخلاق به دست داده شده و از «معیار درستی و نادرستی در اخلاق »سخن گفته شده است. آنگاه از میان نظریات اخلاقی، نظریه افلاطون،ارسطو، کلبیون، شکاکان، اپیکوریان، رواقیون و کانت گردیده است.

در تبیین نظریات فوق، اجمالا نقدی نیز بر آنها ذکر شده است. این کتاب ناتمام می باشد.

17- مطهری، مرتضی. جاودانگی واخلاق، قم، انتشارات 12 فروردین،بی تا، 60 ص، رقعی.

کتاب حاضر بخشی از سلسله بحثهای استاد مطهری در نقدمارکسیسم است که در سال 1355 مطرح گردیده است. این کتاب نخستین بار به اهتمام دکتر عبدالکریم سروش در کتابی با عنوان یادنامه استاد شهید مرتضی مطهری (تهران. سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1360، ج 1، ص 383 - 418) درج گردید و چاپ حاضر براساس همان کتاب است.

دراین کتاب، نخست حکمت نظری و حکمت عملی تبیین شده وسپس گزارشی از نظر برتراند راسل و علامه طباطبائی درباره اخلاق ارائه گردیده است. آنگاه از جاودانه یا موقت و نسبی بودن اخلاق به میان آمده و در ادامه گفته شده که به نظر برتراند راسل و علامه طباطبائی «اخلاق نمی تواند معیار داشته باشد» و خوب و بد «برهان بردار نیست، برهان در امور اعتباری نمی آید.» (ص 43) در پایان، نتیجه گرفته شده که «معنای خوب بودن ونبودن وباید ونباید، دوست داشتن و دوست نداشتن است » (ص 58)، ولی «در عین حال، این خوبی ها وبدی ها می تواند مشترک کلی و دایم باشد.» (ص 60)

متن کامل و منقح کتاب حاضر در جلد سیزدهم مجموعه آثار استادمطهری و نیز در کتاب نقدی بر مارکسیسم چاپ شده است.

18- مطهری،مرتضی.فلسفه اخلاق، تهران، انتشارات صدرا، 1366،323 ص، رقعی.

کتاب یاد شده شامل دوازده سخنرانی از استاد مطهری است که دردو بخش تنظیم گردیده است. بخش اول شامل نه سخنرانی است که درسال 1351 ایراد شده و بخش دوم - تحت عنوان ضمیمه - شامل سه سخنرانی می باشد که در زمانهای گوناگون القا شده است. این سخنرانیهابیشتر درباره به نظریه های اخلاقی و نقد آنهاست، گرچه مباحث دیگری نیز در آنها مطرح گردیده که خارج از موضوع فلسفه اخلاق است.

عناوین اصلی کتاب عبارت است از: فعل طبیعی و فعل اخلاقی،نظریه عاطفی و نظریه فلاسفه اسلامی، نظریه وجدانی، نظریه زیبایی،نظریه پرستش، کرامت نفس محور اخلاق اسلامی، خود و ناخود،خودشناسی، بحرانهای معنوی و اخلاقی در عصر حاضر، اخلاق کمونیستی، مساله خودی در اخلاق، معیار فعل اخلاقی و مکتب اخلاقی راسل. بحث اخیر بخشی از سخنرانی ایشان درباره اخلاق کمونیستی است که مستقلا در پایان کتاب آورده شده است.

19- مغنیة، محمدجواد. فلسفه الاخلاق فی الاسلام، چاپ دوم بیروت،دارالعلم للملایین، 1979، 231 ص، وزیری.

کتاب حاضر دربردارنده درسهایی است که نویسنده در «دارالتبلیغ حوزه علمیه قم » تدریس کرده است. همه مطالب کتاب درباره فلسفه اخلاق نیست، بسیاری از مطالب خارج از این نیز موضوع هم در کتاب یافت می شود.

برخی از عناوین کتاب چنین است: درباره اخلاق، اخلاق وجریانهای اخلاقی، اخلاق نظری و اخلاق عملی، الزام مسؤولیت، جزا،نیت، جهد، فضایل عملی، علم، عدل، مادی و معنوی بودن انسان،کنترل نفس، اخلاق اهل بیت.

20- مور، جورج ادوارد. اخلاق، ترجمه اسماعیل سعادت، تهران،شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1366، یازده + 186 ص، رقعی.

کتاب فوق درسال 1912م. درپاسخ به یک سلسله پرسشهایی از این قبیل نوشته شده است: «وقتی می گوییم فعلی درست است یا باید آن راانجام داد، روی هم رفته، مقصودمان از این سخن چیست؟ وقتی می گوییم حالتی از امور خوب یا بد است، مقصودمان از گفتن این سخن چیست؟ آیا می توانیم صفتی کلی بیابیم که مشترکابه همه افعال درست، صرف نظر از تفاوتهایشان در دیگر وجوه با یکدیگر، بدون استثنا تعلق داشته باشد و جز به افعال درست به هیچ فعل دیگری تعلق نداشته باشد؟» (ص 2) نویسنده، در ادامه، آورده است: «من می خواهم در این کتاب مسائلی دقیقا از همین نوع را، که بر سر هر یک از آنهااختلاف جدی وجود دارد، مورد بحث قرار دهم.» (ص 3) وی نخست نظریه ای را که از همه نظریات دیگر ساده تر است عنوان می کند سپس همه اعتراضاتی را که نسبت به آن وجود دارد مطرح می سازد و به تحلیل آنها می پردازد.

مطالب کتاب در ذیل هفت عنوان گنجانیده شده است: مذهب اصالت فایده (درد و بخش)، عینیت احکام اخلاقی، نتایج: معیاردرست و غلط، اراده آزاد، ارزش ذاتی.

پی نوشتها:

1- در فهرستها و کتابشناسیها مشخصات چند کتاب درباره فلسفه اخلاق آمده است که دسترسی به آنها ممکن نشد وطبعا در این کتابشناسی معرفی نشده است. بی فایده نیست که مشخصات این کتابها در ذیل آورده شود: یوسف موسی. فلسفة الاخلاق فی الاسلام (چاپ دوم: مطبعة الرسالة، 1945); اندریه کرسون. الاخلاق فی الفلسفة الحدیثة. ترجمه عبدالحلیم محمود و دیگران. (دار احیاء الکتب العربیة، 1949); همان. المشکلة الاخلاقیة والفلاسفة. ترجمه عبدالحلیم محمود و دیگران. (دار احیاء الکتب العربیة، 1925); عبدالرحمن بدوی. هل یمکن قیام اخلاق وجودیة. (مکتبة النهضة المصریة، 1953); توفیق طویل. مذهب المنفعة العامة فی فلسفة الاخلاق. (مکتبة النهضة المصریة، 1953); عادل عوا. المذاهب الاخلاقیة. (چاپ دوم: مطبعة جامعة دمشق،1963); احمد محمود صبحی. الفلسفة الاخلاقیة فی الفکر الاسلامی. (مطبعة دارالمعارف، 1969).

2- کلن، آکادمی علمی اسلامی، 1987

3- لندن، 1953

4- لیدن، انتشارات بریل، 1991

5- در این زمینه همچنین رجوع شود به: مهدی محقق. دومین بیست گفتار در مباحث ادبی و تاریخی و فلسفی و کلامی و تاریخ علوم در اسلام. (چاپ اول: تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مگ گیل ودانشگاه تهران، 1369). ص 72 - 89، مقاله مبانی اخلاق فلسفی در اسلام، علی اضغر حلبی. تاریخ تمدن اسلام:بررسی هایی چند در فرهنگ و علوم عقلی اسلام. (چاپ دوم: انتشارات اساطیر، 1372). ص 178 - 209.